Nuôi dế bằng khay
Trong các loài côn trùng được dùng để chế biến thành nhiều món ngon có loài dế đá của Việt nam. Nguyên nhân là do thịt của nó rất thơm ngon, nhiều chất dinh dưỡng, nhất là protein và calcium. Do được nuôi trong môi trường sạch, thức ăn sạch nên thịt dế đã được đảm bảo về độ thơm ngon và vệ sinh an toàn thực phẩm. Ngoài ra, dế đá còn được dùng làm thuốc để trị một số bệnh như béo phì, tê thấp, đau nhức hay làm lợi tiểu…

Năm 2003, kỹ sư Nguyễn Tấn Tài nhận thấy các nước như Thái Lan, Lào, Ấn Độ…”ăn côn trùng như mình ăn bắp rang” với nhiều món ngon được chế biến từ dế như dế ram mặn, dế chiên bơ, dế chiên bột, dế trộn gỏi xoài… Ngoài ra, các nước này còn đưa dế vào nuôi và chế biến với công nghệ hiện đại, phục vụ cho khách du lịch và xuất khẩu. “Tôi chợt nghĩ con vật bé nhỏ trong trò chơi dân gian (chọi dế) này cũng có thể trở thành món ăn ngon, độc đáo và bổ dưỡng ở Việt Nam nếu có kỹ thuật nuôi đúng đắn”, Tấn Tài chia sẻ. Và thế là anh bắt tay vào thực hiện ước mơ giúp người nông dân có thể đổi đời với những chú dế đá.
Suốt một năm trời anh vật lộn, ăn, ngủ, sống cùng dế, nghe tiếng dế gáy quen thuộc đến mức có thể hiểu được “tâm tính” của từng con trống mái. Và cũng không biết bao nhiêu lần vốn liếng của anh cũng tiêu tan theo những đàn dế chết. Cuối cùng chàng trai này cũng tìm ra một cách nuôi dế đơn giản và hiệu quả nhất: Nuôi dế bằng khay.
Tháng 4.2004, Tài được dịp thể hiện những gì mình vất vả nghiên cứu từ hơn một năm qua bằng việc nhận lời tư vấn cho Trung tâm dạy nghề Định Quán (Đồng Nai). Sau 4 tháng “chuyển giao công nghệ”, Tài nhận được một khoản thù lao ngoài mong đợi. Đây là lần đầu tiên những con dế đá đem về cho anh nguồn thu nhập. Thành công đầu tiên này là sự khích lệ, thôi thúc anh đi đến quyết định táo bạo là viết sách về nuôi dế thương phẩm.
Hai năm sau đó, quyển sách “Quy trình nuôi dế đẻ và dế thịt” ra đời, hỗ trợ cho nhiều hộ gia đình muốn làm kinh tế nông nghiệp. Ví dụ điển hình là việc nuôi dế đá thành công của hai trang trại ở Thủ Đức (TP.HCM) là Thu An, Thanh Phong và hộ gia đình anh Quang Vinh cũng ở Thủ Đức. Ngày 2.2.2007, Tấn Tài đã đưa kỹ thuật nuôi dế thương phẩm bằng khay lên Sàn giao dịch Ý tưởng và tháng 10 vừa qua anh đã hoàn tất việc đăng ký bản quyền cho cuốn sách hướng dẫn nuôi dế của mình. Thành công bước đầu đã chứng minh hiệu quả của kỹ thuật mà Tài đang theo đuổi hoàn toàn có thể giúp người dân cải thiện đời sống.
Làm không khó nhưng cần sự kiên trì
Ưu điểm của kỹ thuật nuôi dế bằng khay là tiết kiệm tối đa mặt bằng, đỡ tốn nhân công, dễ chăm sóc với chi phí vốn ban đầu là 80 triệu đồng, thấp hơn nhiều so với các cách nuôi khác.
Theo tính toán của Tài, 80 triệu đồng này sẽ chi cho các khâu thuê mặt bằng, mua con giống và khay nuôi. Với đất ngoại thành, giá thuê khoảng 1,5 triệu đồng/100 m2/tháng. Dế giống chỉ cần mua một lần. Với quy mô 100 m2 chuồng trại thì chỉ cần 1,2 triệu đồng cho 80 cặp dế bố mẹ làm giống. Một cặp dế giống được tính là một con đực hai con cái vì một con đực có thể phối giống với hai hay nhiều con cái trong mùa sinh sản. Phần ngốn nhiều vốn nhất là khay nuôi, khoảng 60 triệu đồng. Mỗi ô trong chuồng đặt được 7 khay chồng lên nhau. Với 100 ô, số lượng khay cần có là khoảng 700 cái (80.000 đồng/cái).
Dế là loại đa thực, thức ăn gồm nhiều loại như rau, củ, mầm non cây cỏ, cây hoa màu… Nhà đầu tư có thể tận dụng nguồn ra củ, quả có sẵn trong tự nhiên để tiết kiệm chi phí, nhưng phải chọn cây tươi, không bị hư, úng. Mỗi tháng, 1 kg dế thịt (khoảng 1.000 con) ăn hết 3 kg cám, 6 kg cỏ, cà rốt, rau. Mỗi ngày, dế ăn 3 bữa: sáng, trưa và chiều.
Dế sinh sản mạnh ở vùng đất khô ráo, ấm, nơi có nhiều cây cối phát triển. Chúng lớn lên bằng cách lột xác nhiều lần. Trứng dế thường được đẻ thành từng ổ trong môi trường đất ẩm. Mỗi ổ có từ vái chục đến hàng trăm trứng. Trứng hình hạt gạo hơi dài và có màu vàng pha nâu, kích thước khoảng 2,5-3 mm x 0,8-1 mm. Mỗi con dế cái đẻ trung bình 300-500 trứng và có thể đẻ liên tục trong 7-10 ngày. Sau khi đẻ khoảng từ 10-15 ngày, dế mẹ chết và 7-10 ngày sau trứng sẽ nở. Sau hai lần lột xác, dế non xuất hiện mầm cánh. Quá trình trưởng thành là từ 1,5-2 tháng. Và đây là giai đoạn bắt đầu thu hoạch, lấy thịt.
Thu hoạch dế cũng là khâu quan trọng vì phải giữ cho thịt dế không bị mất chất lượng. Một mẹo nhỏ là có thể đựng dế trong bịch ni lông nhỏ rồi bỏ vào thùng giấy, bên trong đặt một ít cỏ tươi, vài cái rế. Cách này chỉ bảo đảm được chất lượng thịt dế trong điều kiện di chuyển xa khoảng 100 km, đến nơi thì chế biến ngay. Nếu nuôi tốt, một cặp dế bố mẹ có thể cho 1 kg dế con. Giá thịt dế trên thị trường hiện tại khoảng 250.000 đồng/kg. Như vậy với 60 cặp dế giống ban đầu, trừ chi phí cho điện, nước và nhân công thì 6 tháng sau nhà đầu tư có thể hoàn vốn, 1 năm sau đó là có thể thu về 160 triệu đồng.
Chia sẻ kinh nghiệm nuôi dế, Tài nói: “”Nuôi dế cũng cần chữ nhẫn. Không khó để làm nhưng cần có lòng đam mê và kiên trì”. Và điều đó được chứng minh qua việc hiện nay rất nhiều tỉnh phía Nam như Đồng Nai, Bình Phước, Tây Ninh, Bến Tre, Cần Thơ, Sóc Trăng… và một số tỉnh phía Bắc (Vĩnh Phúc, Sơn La…) đã nuôi được dế đá bằng khay và bước đầu mang lại những hiệu quả nhất định.
Khó khăn hiện nay của người nuôi dế là dế trong nước chỉ được bán dưới dạng mồi câu cá, hoặc là thức ăn cho cá cảnh nên giá trị chưa cao. Một phần do thói quen sử dụng côn trùng còn e dè trên thị trường nên người nông dân không dám “bung” hết công suất, do đó chưa khai thác hết tiềm năng của dế.